Grypa jest zespołem objawów klinicznych związanym z ostrym zakażeniem układu oddechowego, wywołanym przez wirusa grypy.

Przeziębienie to zespół objawów związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, spowodowany zakażeniem wirusowym.

Do zakażenia dochodzi:

• drogą kropelkową w czasie kontaktu z chorym, który – kaszląc lub kichając – rozpyla drobne kropelki wydzieliny dróg oddechowych, zawierające wirusy;
• przez kontakt z zakażonymi przedmiotami; niektóre wirusy mogą przez kilka godzin przetrwać w środowisku, np. na przedmiotach codziennego użytku (na klamkach od drzwi, słuchawkach telefonów, poręczach itp.) – po dotknięciu zakażonego przedmiotu zarażamy się, dotykając ust, oczu lub nosa (dlatego ważna jest higiena rąk w okresie zwiększonej zapadalności na przeziębienia).

Czynniki ryzyka zakażenia grypy i przeziębienia:

1. Dłuższe przebywanie w bliskiej odległości (do 1,5–2 m) od chorego na grypę bez zabezpieczenia (maseczka na twarz) lub kontakt twarzą w twarz.
2. Kontakt bezpośredni z chorym lub zakażonym, albo ze skażonymi przedmiotami.
3. Niedostateczna higiena rąk.
4. Dotykanie skażonymi rękoma okolicy ust, nosa, oczu.
5. Przebywanie w dużych skupiskach ludzi w sezonie zachorowań na grypę.

Okres wylęgania grypy i zakaźności:

okres wylęgania wynosi 1–7 dni (śr. 2 dni). Okres zakaźności u dorosłych to 1 dzień przed i 3–5 dni po wystąpieniu objawów (czasem nawet do 10 dni), a u małych dzieci kilka dni przed i ≥10 dni po wystąpieniu objawów. Chorzy z ciężkim upośledzeniem odporności mogą wydalać wirusa przez kilka tygodni lub miesięcy.

Objawy przeziębienia:

Utrzymują się przez około 7 dni, zwykle po 3—4 dniach osiągają największe nasilenie, a potem stopniowo ustępują.

Objawy występują około 1—2 dni po zakażeniu. Choroba często rozpoczyna się okresem złego samopoczucia. Niektórzy pacjenci skarżą się w tym czasie na uczucie wysychania, pieczenia lub drapania w nosie. Są to wczesne objawy towarzyszące inwazji wirusów na nabłonek błony śluzowej nosa. Kolejnym objawem jest często ból gardła, czasem chrypka. Następnie pojawiają się katar i kichanie. Ból gardła zwykle mija po 1—2 dniach. Początkowo wodnisty katar z czasem staje się gęstszy i często ma ropny charakter (żółte lub zielonkawe zabarwienie), a u niektórych chorych pojawia się kaszel. W pierwszych dniach choroby może występować również stan podgorączkowy (temperatura ciała 37–38°C). Gorączka częściej występuje u dzieci.

Objawy utrzymują się przez około 7 dni. Zwykle po 3—4 dniach osiągają największe nasilenie, a potem stopniowo ustępują. Katar i/lub kaszel mogą utrzymywać się u niektórych chorych nawet przez 2 tygodnie.

Zmiana charakteru kataru na ropny zwykle nie świadczy o tym, że choroba jest spowodowana przez zakażenie bakteryjne, ale jest objawem aktywacji sił obronnych organizmu. W wydzielinie z nosa pojawiają się liczne leukocyty (białe krwinki), które nadają jej żółte zabarwienie. Dlatego ropny wygląd wydzieliny z nosa nie jest wskazaniem do stosowania antybiotyków. Kaszel może być suchy (bez odkrztuszania wydzieliny) lub wilgotny (z odkrztuszaniem wydzieliny, najczęściej białawej lub żółtej).

Jeżeli objawom przeziębienia towarzyszą gorączka, bóle mięśni i stawów, uczucie rozbicia, być może zachorowaliśmy na grypę.

O zarażeniu wirusem grypy może świadczyć nagłe wystąpienie objawów:

1. Ogólnych – gorączka, dreszcze, ból mięśni, ból głowy (najczęściej okolicy czołowej i zagałkowy), uczucie rozbicia i osłabienia, złe ogólne samopoczucie.
2. Ze strony układu oddechowego – ból gardła i nieżyt nosa (zwykle o niedużym nasileniu), suchy kaszel.
3. Rzadziej powyższym objawom towarzyszą (zwłaszcza u dzieci) nudności, wymioty i/lub łagodna biegunka.

Choroba zwykle ustępuje samoistnie po 3–7 dniach, ale kaszel i uczucie rozbicia mogą się utrzymywać ≥2 tygodni Do 50% zakażeń przebiega bezobjawowo.

Leczenie objawowe grypy:

1. Odpoczynek w łóżku, picie dużej ilości płynów, izolacja chorego (szczególnie od osób z grupy zwiększonego ryzyka powikłań grypy).
2. Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – paracetamol, NSLPZ (np. ibuprofen); nie należy stosować kwasu acetylosalicylowego u dzieci i młodzieży do ukończenia 18. roku życia (ze względu na ryzyko zespołu Reye’a).
3. W razie potrzeby: leki przeciwkaszlowe (w lżejszych przypadkach łyżka miodu przed snem), leki kurczące naczynia błony śluzowej nosa, izotoniczne lub hipertoniczne roztwory soli do nosa.
4. Powszechnie stosowane leki, takie jak witamina C i rutozyd, są nieskuteczne.

Leczenie przeciwwirusowe:

Dostępne w Polsce leki przeciwwirusowe aktywne tylko wobec wirusów grypy:

• inhibitory neuraminidazy (aktywne wobec wirusów grypy A i B) – oseltamiwir i zanamiwir;
• inhibitory M2 (aktywne tylko wobec wirusów grypy A) – amantadyna i rymantadyna.

Zapobieganie Grypie

1. Szczepienie ochronne – Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych u dorosłych; podstawowa metoda profilaktyki. Szczepienie przeciwko grypie nie daje 100% gwarancji ochrony przed chorobą (skuteczność zależy od sezonu i stanu zdrowia chorego), dlatego nie zwalnia z przestrzegania przedstawionych poniżej ogólnych zasad higieny.
2. Higiena rąk – w sezonie grypowym, a zwłaszcza w przypadku bliskiego kontaktu z chorym na grypę (np. w domu, pracy, szpitalu, przychodni). Niezbędne jest częste (10 razy na dobę) mycie rąk wodą z mydłem (najlepiej środkiem na bazie alkoholu): po każdym kontakcie z chorym, skorzystaniu z toalety, przed jedzeniem lub dotykaniem ust i nosa, po powrocie do domu, po toalecie nosa lub zasłanianiu ust podczas kichania i kaszlu. Ręce należy myć wodą z mydłem przez 20 s, a następnie osuszyć ręcznikiem jednorazowym. Środek na bazie alkoholu powinno się wcierać w dłonie, aż wyschnie. Przestrzeganie zasad higieny rąk także przez osobę chorą zmniejsza ryzyko przeniesienia wirusa na inne osoby z otoczenia (np. w wyniku skażenia zanieczyszczonymi rękami klamek i innych przedmiotów).
3. Noszenie maseczki na twarz (np. chirurgicznej, dentystycznej) w sytuacji bliskiego kontaktu z chorym (do 1,5–2 m) – stałe noszenie maseczki w przypadku bliskiego kontaktu z chorym na grypę w pomieszczeniu (np. w domu, szpitalu lub przychodni) zmniejsza ryzyko zachorowania. Maseczkę powinien nosić także chory na grypę, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia innych. Jeśli zachoruje ktoś z domowników, noszenie maseczki w domu i ścisła higiena rąk przestrzegane przez wszystkich w domu przez 7 dni mogą zmniejszyć ryzyko zakażenia i zachorowania innych współmieszkańców nawet o ponad 50%, jeśli zostaną zastosowane jak najszybciej po wystąpieniu choroby (najpóźniej w ciągu 36 h). Maseczki należy często (po każdym kontakcie z chorym) zmieniać na nowe, a zużyte wyrzucać do kosza. Noszenie maseczki profilaktycznie na ulicy przez zdrowe osoby nie jest natomiast zalecane.
4. Inne zasady higieny na czas sezonu epidemicznego grypy – należy: zasłaniać chusteczką jednorazową usta podczas kaszlu i kichania, a następnie wyrzuć ją do kosza i dokładnie umyć ręce (w razie braku chusteczki zaleca się zasłanianie ust przedramieniem, a nie dłonią); po oczyszczeniu nosa wyrzucić chusteczkę do kosza i dokładnie umyć ręce; unikać kontaktu twarzą w twarz z innymi osobami; unikać tłumu i masowych zgromadzeń; unikać dotykania niemytymi rękami ust, nosa i oczu; często dokładnie wietrzyć pomieszczenia.
5. Izolacja chorych przez 7 dni od wystąpienia objawów lub – jeśli trwają dłużej – 24 h po ustąpieniu gorączki i ostrych objawów ze strony układu oddechowego. Przez ten okres chory na niepowikłaną grypę powinien pozostać w domu i ograniczyć swoje kontakty z innymi do niezbędnego minimum. W przypadku chorych z niedoborem odporności konieczna jest dłuższa izolacja.
6. Profilaktyka farmakologiczna (oseltamiwir, zanamiwir) – możliwa w grupach dużego ryzyka po bliskim kontakcie z chorym, ale nie jest aktualnie rutynowo zalecana. Preferuje się leczenie przeciwwirusowe osób z grupy ryzyka (p. wyżej) jak najszybciej po wystąpieniu objawów grypy. Leki homeopatyczne (np. Oscillococcinum) i witamina C są nieskuteczne.

Leczenie przeziębienia

Dostępne leki nie skracają istotnie choroby, a jedynie łagodzą jej objawy. Ważne jest postępowanie ogólne.

Zalecenia dla przeziębionych

• odpoczynek, leżenie w łóżku, w razie potrzeby zwolnienie z pracy/szkoły;
• picie odpowiedniej ilości płynów (szczególnie jeżeli przeziębieniu towarzyszy gorączka), np. wody mineralnej niegazowanej albo herbaty; nie powinno się pić napojów gazowanych;
• doraźne zmniejszenie objawów można uzyskać dzięki inhalacjom ciepłego, nawilżonego powietrza;
• uniknie wysiłku;
• przyjmowanie leków tylko w razie potrzeby, aby złagodzić objawy. Nigdy nie stosować antybiotyków bez zalecenia lekarza;
• w razie gorączki lub bólu głowy przyjmować paracetamol. Jest on bezpieczniejszy niż inne leki przeciwbólowe;
• na zatkany nos i katar pomagają leki doustne zawierające pseudoefedrynę (ostrożnie u chorych na serce!) albo donosowe zawierające ksylometazolinę lub oksymetazolinę (uwaga – nie stosować dłużej niż kilka dni!). Krótkotrwałą ulgę mogą przynieść inhalacje pary wodnej lub preparaty zawierające sól fizjologiczną;
• w razie bólu gardła można stosować tabletki do ssania dostępne bez recepty w aptece, płukać gardło roztworem soli albo popijać małymi łykami mleko z miodem;
• należy skontaktować się z lekarzem, jeżeli: wysoka gorączka utrzymuje się przez kilka dni (szczególnie jeśli towarzyszy jej kaszel), odczuwasz silny i nieustępujący ból głowy, masz trudności w oddychaniu lub ból w klatce piersiowej, ból gardła nasila się i utrudnia połykanie oraz gdy objawy nie ustępują przez ponad 10 dni lub nasilają się po 4—5 dniach choroby;
• większość preparatów „na grypę i przeziębienie” to mieszkanka kilku omówionych wyżej leków. Nie wpływają one na przebieg przeziębienia, jedynie doraźnie likwidują jego objawy;
• osoby mieszkające razem z chorym powinny ponadto częściej myć ręce oraz unikać dotkania nosa, oczu i ust rękoma.

Zapobieganie

Nie ma pewnych dowodów na to, że zmarznięcie lub ekspozycja na zimno zwiększają ryzyko przeziębienia.

W niektórych badaniach wykazano jednak, że np. wychłodzenie nóg zwiększa ryzyko zachorowania na przeziębienie. Na podstawie dostępnych danych trudno jednak ocenić w sposób wiarygodny, czy faktycznie zwiększa to ryzyko choroby. Na pewno do zachorowania oprócz zmarznięcia konieczne jest zakażenie.

Większość preparatów „poprawiających odporność” nie wpływa istotnie na ryzyko przeziębienia. Dane naukowe wskazują jedynie na możliwość korzystnego działania niektórych preparatów zwierających jeżówkę lub czosnek. Regularne przyjmowanie witaminy C zmniejsza ryzyko przeziębienia prawdopodobnie tylko wśród bardzo intensywnie ćwiczących osób (np. maratończyków).

Co pomaga zapobiegać przeziębieniu?

1. Regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanym natężeniu (trening na poziomie wyczynowym może zwiększać ryzyko przeziębienia), a w okresie jesienno-zimowym noszenie odzieży zapewniającej komfort termiczny.
2. W okresach zwiększonej zapadalności należy unikać zatłoczonych miejsc, przebywając w pracy i w miejscach publicznych (np. w tramwaju, w bibliotece lub sklepie) nie należy dotykać rękami nosa lub oczu.
3. Unikanie bliskiego kontaktu z przeziębionymi osobami.
4. Częste i długie mycie rąk mydłem (15–30 sekund).
5. Stosowanie środków odkażających na bazie alkoholu do powierzchni wspólnie użytkowanych (np. klamki).

Osoby przeziębione najbardziej zakażają w czasie, kiedy zaczynają pojawiać się u nich objawy choroby!

Sprawdź, co wiesz o grypie!

1. Test wiedzy o grypie dla personelu medycznego.
2. Test wiedzy o grypie dla pacjentów.
3. Pielęgniarko dowiedz się więcej o grypie!

Tekst źródłowy:

Grypa

dr med. Jacek Mrukowicz (Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków), prof. dr hab. med. Andrzej Gładysz (Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław), dr med. Piotr Sawiec (Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków)

Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2014

http://www.mp.pl/grypa/artykuly/podrecznik/show.html?id=79553

Przeziębienie

Dr n. med. Filip Mejza

http://grypa.mp.pl/przeziebienie/61668,przeziebienie

Najważniejsze zalecenia dla przeziębionych

Dr n. med. Filip Mejza

http://grypa.mp.pl/przeziebienie/show.html?id=61677